 |
|
Overzicht van mijn (papieren) publicaties, voornamelijk over de vroege middeleeuwen.
Veel van mijn oudere publicaties, voornamelijk over de vroege geschiedenis van de stad Utrecht, zijn te vinden via de bibliotheekcatalogus van het Utrechts Archief. . Artikelen die op het web zijn gepubliceerd, zie deze site en mijn site
Dorestad onthuld.
|
|
Varjagen en Roes Noormannen aan de wieg van het Russische Rijk
KLEIO |
Halverwege de achtste eeuw voeren Noormannen, voornamelijk Zweedse kooplieden, met hun schepen over de Oostzee naar de Baltische kusten. Via rivieren en meren trokken zij verder landinwaarts naar het oosten. Daar vergaarden deze avonturiers door handel met de Oost-Slavische en Fins-Oegrische bevolking pelzen, slaven, was en honing. Soms eisten deze Varjagen, zoals ze door de plaatselijke bevolking genoemd werden, ook tribuut die in de vorm van pelzen moest worden opgebracht. Langs deze handelsroutes stichtten de Zweedse pioniers handelsposten in bestaande Slavische nederzettingen. Al snel werd de voornamelijk Oost-Slavische bevolking in deze nederzettingen overheerst door de nieuwkomers die, afgeleid van de Oudnoordse naam voor roeier, Roes (of Rus) genoemd werden. De naam van dit Zweedse volk dat zich door roeiers voortbewogen schepen typeerde, zou op den duur overgaan op die van het land Rusland. Met de huidige verstoorde verhouding tussen Rusland en Oekraïne ligt de rol van Kiev (of Kyiv) als de geboorteplaats van een rijk dat zou uitgroeien tot het Russische Rijk politiek gevoelig. Wel delen Russische en Oekraïense nationalisten het standpunt dat dit rijk door de Slaven gesticht is. Daarmee staan ze lijnrecht tegenover de zienswijze van met name Zweedse onderzoekers die stellen dat de basis van Rusland door de Noormannen gelegd werd. |
|
|
Katla - En vikingkvinnes usedvanlige sjøreise
Oslo 2022 |
Hadden Scandinavische vrouwen in de Vikingtijd een bijzonder vrije en onafhankelijke positie? In het jaar 852 reisde een rijke jonge vrouw de lange zeeroute van de marktstad Birka in Zweden naar Dorestad in Nederland, de belangrijkste handelshaven van Noord-Europa. In een tijd waarin nog maar weinig mensen lange reizen maakten, was Katla, zoals de vrouw heette, een uitzondering. Wat kan deze reis vertellen over de positie van Scandinavische vrouwen in de Vikingtijd? We weten niet veel over Katla's leven, maar de bronnen vormen de basis voor het verhaal over het leven van de jonge vrouw en haar tijdgenoten, en over hoe Katla's zeereis mogelijk is verlopen. Onderweg maken we kennis met machtige heersers, Vikingen, piraten, steden en handelsplaatsen. We maken kennis met scheepvaart, politieke verhoudingen en machtsstrijd in Noord-Europa, geloof en bijgeloof, in een verhaal met Katla als middelpunt. Een reconstructie van een Vikingschip, van hetzelfde type waar Katla mogelijk mee heeft gereisd, vormt een apart onderdeel van het boek. |
|
|
Kralen uit Museum Dorestad
Detector Magazine |
Kralen vormen vanwege hun verbazingwekkende verscheidenheid aan vormen en kleuren een aantrekkelijke categorie van archeologische vondsten die over het algemeen tamelijk ongeschonden uit de bodem komen. In dit artikel verkennen we de ongeveer 130 exemplaren uit de collectie van Museum Dorestad in Wijk bij Duurstede, waarover nog niet eerder gepubliceerd is. De meeste zijn in de negentiende en in de eerste helft van twintigste eeuw gevonden in de velden ten noorden van Wijk bij Duurstede, een gebied dat tegenwoordig met uitbreidingswijken bebouwd is. De samenstelling van de collectie verraadt een selectieve wijze van verzamelen op het oog, waardoor kleinere kralen dan 4 millimeter niet zijn vertegenwoordigd. Toch krijgen we aan de hand van deze vondsten een beeld van de rijkdom aan vormen en kleuren van de kralen die in Dorestad verhandeld en soms ook gefabriceerd werden. |
|
|
Sporen in het landschap De ontginningen onder Driebergen-Rijsenburg
Vroeger en nu |
In 1122 besloot de bisschop van Utrecht het broekland tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Kromme Rijn te ontginnen. Nadat hij deze rivier bij Wijk had laten afdammen, gaf hij opdracht het hele laaggelegen gebied in cultuur te brengen. Hij kwam daarbij in aanvaring met het Utrechtse domkapittel. De uitkomst van de juridische strijd die daaruit voortvloeide had gevolgen voor het landschap. Nog altijd zijn de sporen daarvan in de streek ten zuidwesten van Driebergen-Rijsenburg te zien. Voor het in cultuur brengen van het broekland, het Driebergerbroek en Aderwinkel, werd een bestaand veenstroompje de Werkhovense/Driebergse Meer als ontginningsbasis gebruikt. Dit watertje kronkelt nog altijd door de weilanden, maar is op veel plaatsen nauwelijks nog in het landschap herkenbaar. Het bescheiden stroompje onderscheidt zich slechts door het bochtige verloop van de omliggende rechte sloten. |
|
|
Indiculus Heidense en bijgelovige rituelen uit de middeleeuwen
Utrecht 2022 |
Wat is de betekenis van hutten die eigenlijk heiligdommen zijn en van dierenhersenen, houten handen en voeten, hoorns en slakken, lappen stof en koeienmest, Maria en gevlochten banden? En wat te denken van de mysterieuze begrippen dadsisas, nimidas, nodfyr en vinceluna? Deze bonte verzameling van raadselachtige uitdrukkingen is terug te vinden in de opsomming die bekend staat als Indiculus superstitionem et paganiarum, in het Nederlands: Kleine lijst van bijgelovige en heidense gebruiken. In deze intrigerende lijst uit de achtste eeuw zijn dertig gebruiken opgenomen die door de geestelijkheid als heidens beschouwd werden. Wat is de achtergrond van deze occulte opsomming en hoe moeten we al die merkwaardige en in onze ogen soms bizarre zaken duiden? Hoe passen die in de spirituele wereld van de vroege middeleeuwer? Om een antwoord te vinden op deze vragen gaan we op zoek naar andere teksten die we in verband kunnen brengen met deze lijst, die we in dit boek kortweg Indiculus zullen noemen. Aan de hand van deze opsomming proberen we inzicht te verkrijgen in het spirituele leven in de vroege middeleeuwen. Daarbij wordt geen volledigheid nagestreefd, zoals ook de genoemde lijst geen compleet overzicht is van alle denkbare religieuze en magische facetten. Dit boek is dan ook geen overzichtswerk, maar eerder een verkenning van de vroegmiddeleeuwse spirituele wereld in Noordwest-Europa aan de hand van een bloemlezing van uiteenlopende gebruiken met de Indiculus als leidraad. |
|
|
Twee vedels uit het in 1545 gezonken Engelse oorlogsschip de Mary Rose
De Bouwbrief |
De vedel was in de middeleeuwen een populair strijkinstrument dat in de elfde eeuw in Europa verscheen en in gebruik bleef tot het midden van de zestiende eeuw. De bloeitijd van de vedel was in de twaalfde en dertiende eeuw. Dit instrument was zowel bij het gewone volk als bij de elite in trek en werd bespeeld door amateurs en beroepsmuzikanten. Het was een volksinstrument waarop gedanst werd en aan de hoven werden er liederen mee begeleid. Vedels zijn op vele middeleeuwse afbeeldingen te vinden, maar er zijn slechts van enkele originele instrumenten resten bewaard gebleven. Twee daarvan werden aangetroffen aan boord van het Engelse oorlogsschip de Mary Rose. Dit schip, de trots van koning Hendrik VIII uit de Tudor-dynastie, was in 1545 voor de Engelse kust bij Wight gezonken. Tot de geborgen scheepsinventaris, die is ondergebracht in het museum in Portsmouth dat speciaal voor het tentoonstellen van dit scheepswrak gebouwd werd, behoren de resten van deze beide vedels uit de Tudorperiode. |
|
|
De eerste Friese vrachtvaarders. De verre handel in de vroege middeleeuwen
Geschiedenis Magazine |
De laaggelegen kustgebieden van Nederland en Duitsland in de vroege middeleeuwen: een voornamelijk agrarische samenleving van boeren die hun akkers bewerkten en het vee lieten grazen rond verspreide nederzettingen die te klein waren om als dorp te betitelen. Op deze gecultiveerde 'eilanden' te midden van een onbewoonde woestenij van bossen en moerassen waren ze op zichzelf aangewezen en daardoor grotendeels zelfvoorzienend. De landbouwopbrengsten waren vooral voor eigen gebruik. Hooguit werd er een deel op een lokale markt verhandeld. Toch trokken de bewoners er al in de zevende eeuw met hun schepen op uit om ver weg handel te drijven, en met succes. Hun uitvalsbasis lag gunstig, midden tussen het zich snel ontwikkelende Frankische Rijk en opkomende koninkrijken rond de Noordzee, zoals Kent, East Anglia en Denemarken. |
|
|
Handelaren en ambachtslieden. Een economische geschiedenis van de vroege middeleeuwen
Utrecht 2021 |
In de vroege middeleeuwen was een groot deel van de bevolking werkzaam in de agrarische sector, maar er waren ook schippers, handelaren en ambachtslieden die een vooraanstaande plaats in het handelsverkeer innamen. Deze noeste bewoners van het laaggelegen kustgebied dat nu Nederland heet, trokken er met hun handelswaar op uit en legden zo de basis voor Nederland als handelsland. De bewoners van onze kusten waren zich in de vroege middeleeuwen al vroeg op de handel gaan richten en trokken er met hun schepen op uit om in verre oorden handel te drijven. Dat bleek een gelukkige stap vanwege de gunstige ligging te midden van opkomende koninkrijken rond de Noordzee. De kustbewoners werden daardoor dé kooplieden en vrachtvaarders van Noordwest-Europa. Ze verhandelden allerlei luxeproducten die lokaal niet voorhanden waren. Van de zevende tot ver in de negende eeuw onderhielden ze een geolied handelsnetwerk in heel het Noord- en Oostzeegebied dat de economie in het noordelijk deel van Europa op een ongekende wijze deed opbloeien. Halverwege die periode verschoof de aard van het handelsverkeer. Kooplieden begonnen zich in toenemende mate te richten op agrarische overschotten en ambachtelijke producten uit het Frankische kerngebied en stimuleerden daarmee op ongekende wijze de economie. Uit het achterland haalden ze vaten met wijn, aardewerken potten, maalstenen en ijzeren voorwerpen. Van overzee, uit Engeland en Denemarken, of van verder weg, kwamen producten zoals honing en was, huiden en pelzen. Handwerkers verwerkten allerlei materialen tot gebruiksvoorwerpen of sieraden. |
|
|
Katla - de reis naar Dorestad
Utrecht 2021 |
Halverwege de negende eeuw reisde een welgestelde jonge vrouw van de verre Zweedse handelsplaats Birka naar Dorestad, de belangrijkste handelshaven in onze streken. Die reis kon ze in haar dagen alleen als passagier op een schip hebben gemaakt. Dat was toen een onderneming van formaat, vol ontberingen en niet ontbloot van gevaar. Schepen met enige accommodatie voor passagiers waren er niet in een samenleving waarin maar een klein percentage van de bevolking weleens een reis ondernam. Alleen kooplieden die bereid waren passagiers op hun open vrachtschepen mee te nemen, konden uitkomst bieden voor de weinige reislustigen die er onder de bevolking waren. Behalve handelaren en vrachtvaarders waren dat meestal pelgrims en missionarissen. Soms was het een edelman op een diplomatieke missie. Afgezien van kolonisten die nieuwe landbouwgronden zochten of de schaarse avonturiers die zich bij gewelddadige bendes hadden aangesloten, maakten gewone 'burgers' maar zelden verre reizen. De meesten kwamen niet veel verder dan de lokale marktplaats. Wat dat betreft was Katla, zoals de Zweedse vrouw heette, een uitzondering. |
|
|
De Friezen. Middeleeuwse geschiedenis van de Lage Landen
Utrecht 2021 |
Nieuwe uitgave van De Friezen. De vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied. |
 |
|
De Franken. Middeleeuwse geschiedenis van de Lage Landen
Utrecht 2021 |
Nieuwe uitgave van De Franken in België en Nederland. Heersers in de vroege middeleeuwen. |
 |
|
Luit van der Tuuk en Leon Mijderwijk De middeleeuwers Mannen en vrouwen uit de Lage Landen, 450-900
Utrecht 2020 |
Ons beeld van de middeleeuwen als duistere tijd is recentelijk bijgesteld. De vroegmiddeleeuwse monniken zorgden ervoor dat wetenschappelijke en literaire kennis bewaard bleef. Maar het gebrek aan geschreven bronnen uit vroege middeleeuwen maakt het lastig ons een beeld te vormen van de belevingswereld van de middeleeuwers. Op basis van historische bronnen en archeologische kennis wordt een divers en complex beeld geschetst van de bevolking van het huidige België en Nederland. Een bard en een boer, een herbergier en een haardkameraad, een dochter van een rijke vrouw en een koningsdochter, missionarissen en machthebbers bevolken de pagina's van dit boek.
De vrouwen en mannen die ten tonele worden gevoerd, zijn chronologisch gerangschikt, zo goed en zo kwaad als dat mogelijk is. Daardoor lijkt het of dit boek zich laat lezen als een overzichtswerk van de vroege middeleeuwen in onze streken. Toch is dat niet zo. De selectie van de bijeengebrachte verhalen heeft eerder het karakter van een bloemlezing. De hoofdstukken, waarin telkens één persoon geportretteerd wordt, kunnen dan ook afzonderlijk geraadpleegd worden. Daarbij is het niet te vermijden dat er enige overlap tussen de verschillende hoofdstukken is, omdat de geschiedenis van meerdere personen nu eenmaal verweven kan zijn.
|
 |
|
Lof en laster Vrouwen in de vroege middeleeuwen
Utrecht 2019 |
Dit jaar is het honderd jaar geleden dat in Nederland het vrouwenkiesrecht werd ingevoerd. Volgens de website van de Tweede Kamer was Nederland daar relatief vroeg mee. Dat mag je wel een gotspe noemen na de vele eeuwen waarin vrouwen achtergesteld werden. Hun ondergeschikte positie heeft een geschiedenis die wortelt in een ver verleden. Die heeft een ontwikkeling doorlopen, waarbij de vroege middeleeuwen een cruciale rol spelen. Die genderverdeling lag in de vroege middeleeuwen complexer en ook genuanceerder dan we in onze huidige opvatting voor mogelijk houden. Daarin schuilt meteen het gevaar de toenmalige samenleving door een moderne bril te bekijken. De positie van vrouwen in de vroege middeleeuwen is niet te vergelijken met die van hun hedendaagse seksegenoten. We gaan niet alleen op zoek naar weerbare vrouwen die zich tegen hun beknotting verzetten, maar ook naar in de ogen van sommigen dwaze vrouwen die met magie de bovennatuurlijke wereld beïnvloedden, naar volgzame vrouwen die hun echtgenoot altijd ter zijde stonden, soms zelfs tot in de dood, en naar eerbare vrouwen die voor een vrome levenswijze kozen. Vooral de laatstgenoemde categorie was populair bij de geestelijkheid die graag schreef over de verheven heilige status van godvruchtige vrouwen als Genoveva van Parijs of Hilda van Whitby. Meestal waren dat nonnen die uit de sociale bovenlaag afkomstig waren en op de samenleving als geheel een uitzondering vormden. Maar er is een hele wereld buiten de kloostermuren, een samenleving waar vrouwen van allerlei pluimage leefden in een heel wat realistischer context. |
 |
|
De lier van Trossingen Heroïek in de vroege middeleeuwen
Utrecht 2019 |
Wie kent niet de mondharmonica's van Hohner? Die worden al meer dan anderhalve eeuw gefabriceerd in het Zuid-Duitse Trossingen. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd de productie verplaatst naar een industrieterrein ten zuiden van het stadje. De gebouwen op de oude locatie in het centrum van Trossingen werden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw. Daarbij werd een vroegmiddeleeuws grafveld aangetroffen. In één van de graven werd een vrijwel geheel intacte Germaanse lier gevonden, een snaarinstrument dat getokkeld werd. Het lijkt wel alsof Matthias Hohner het heeft aangevoeld toen hij zijn muziekinstrumenten uitgerekend op deze plaats begon te produceren. Ook al is de lier van Trossingen een geweldige vondst die een nadere beschouwing rechtvaardigt, dit instrument vormt vooral een aanleiding om Germaanse lieren te beschrijven en vroegmiddeleeuwse muziek in het algemeen te verkennen. Daarbij is het van belang dat we dit instrument plaatsen in de samenleving en in het bijzonder de krijgselite waarmee het geassocieerd wordt. Deze verbinding leidt tot nieuwe inzichten met betrekking tot de muziek van de krijger-bard met zijn lier en het milieu waarin hij optrad. Door musicologische inzichten te verbinden met de belevingswereld van de Germaanse krijgselite krijgen we een idee van het spel van de bard. We komen een zich steeds herhalende, percussieve speelwijze met zeer eenvoudige motieven op het spoor, zoals die nog altijd in traditionele gemeenschappen wordt uitgevoerd. Het is een uitvoeringspraktijk die nog het meeste aan de hedendaagse rapmuziek doet denken. |
 |
|
Radbod Koning in twee werelden
Utrecht 2018 |
Niets aan de heidense Friese koning Radbod is wat het op het eerste gezicht lijkt. Om te beginnen was hij geen Fries in de zin van een bewoner van de huidige provincie Friesland. Hij kwam uit het westen van Nederland, zo ongeveer het gebied van de huidige Randstad. In de vroege middeleeuwen werden de bewoners van een groot deel van het Nederlandse kustgebied tot de Friezen gerekend. Vervolgens was Radbod geen koning in de betekenis van een soevereine vorst. Hij was een Friese legeraanvoerder, maar wel onderhorig aan het Frankische gezag dat in zijn dagen het grootste deel van West-Europa beheerste. In die positie nam hij actief deel aan de machtsstrijd van de verdeelde Frankische aristocratie. Ten slotte was hij eerder een christelijke dan een heidense leider. Ooit had hij een christelijke edelman in zijn gevolg opgenomen. Hij had zelfs zijn eigen dochter aan de zoon en beoogd opvolger van de Frankische hofmeier Pippijn van Herstal ten huwelijk gegeven. Dat maakte Radbod eerder een christelijke aristocraat dan een heidense Friese koning. Er zijn genoeg Friese legenden over Radbod die eeuwen na zijn dood zijn ontstaan, maar Friese historische bronnen uit zijn eigen tijd zijn er nauwelijks. Vrijwel alles wat we van hem weten is afkomstig uit Frankische en Angelsaksische geschriften. Daarin wordt hij afgeschilderd als een heidense bruut, een wrede tiran die zijn volk knechtte en volhardend het christendom bestreed. Maar klopt dit beeld wel? Als we iets over Radbod te weten willen komen, moeten we te rade gaan bij teksten die voornamelijk door monniken zijn geschreven. Zij waren vrijwel de enigen die in de middeleeuwen konden lezen en schrijven. Deze zielenhoeders hadden geen goed woord over voor de Friese koning die er volgens hen duistere heidense praktijken op na hield, compleet met huiveringwekkende mensenoffers. Hij werd inktzwart afgeschilderd en als ‘aartsvijand van de kerk’ bestempeld. Ondanks die slechte pen zou de reputatie van Radbod na zijn dood alleen maar groeien. |
 |
|
Scheepvaart en handelsverkeer Scheepvaart en scheepstypen
Kees Nieuwenhuijsen (red.)
Utrecht 2018 |
De aanleiding tot het hoofdonderwerp van dit boek, de Slag bij Vlaardingen in 1018, was de belemmering van het handelsverkeer op de Merwede die werd veroorzaakt door het afpersen van langsvarende schippers. Het ging in het bijzonder om vrachtvaarders uit Tiel die via de Waal en de Merwede naar de Maasmonding voeren. Kroniekschrijver Alpertus van Metz vermeldde dat daardoor de handel met ‘het eiland’ – hij bedoelde Engeland – stagneerde. Uit zijn woorden blijkt dat Vlaardingen op deze belangrijke scheepvaartroute lag. In de hoofdstukken 'Scheepvaart en handelsverkeer' en 'Scheepvaart en scheepstypen' verkennen we het handelsverkeer in de tiende en de elfde eeuw, de scheepvaartroutes, de handelsproducten en de havens. Wat had Vlaardingen voor betekenis voor het handelsverkeer? Welke vaartuigen meerden in deze havens af? |
 |
|
De Romeinse limes De grenzen van het Rijk in de Lage Landen
Utrecht 2017 |
Beschrijving van de Nedergermaanse limes, die dwars door Nederland liep. Deze noordelijke grens van het Romeinse Rijk was zo'n 5000 kilometer lang en liep langs de Rijn. De grenslinie moest Gallië beschermen tegen de Germanen en is één van de grootste infrastructurele werken die ooit in de Lage Landen gerealiseerd zijn. Recente opgravingen hebben veel plaatsen langs deze linie blootgelegd, waardoor de belangstelling ervoor steeds verder aanwakkert. |
 |
|
Een Scandinavische ring uit de Betuwe Archeologie in Nederland |
In het najaar van 2015 vond detectorzoeker Cees-Jan van de Pol in de Betuwse klei een unieke zilveren vingerring met een typisch Scandinavische versiering. Op korte afstand werden een klompje en een munt gevonden die ook van zilver waren. De drie objecten bevonden zich binnen een straal van 3 meter en zaten op een diepte van 20 centimeter in de kleiige bodem van een maisveld. Ze zijn gevonden in de buurt van Ommeren in de Gelderse gemeente Buren op de oostelijke flank van een oude stroomrug. Deze slingert met een grote bocht tussen Ommeren en Maurik door het landschap. |
 |
|
Over de saga's inleidende tekst in: Utrecht 2016
uitgever: |
Olaf de held van IJsland is een verhaal van Peter van Hasselt dat in 1959 als feuilleton in weekblad Donald Duck is verschenen. Het werd geïllustreerd door Hans Kresse, bekend van zijn verhalen over Eric de Noorman. Het verhaal van Olaf is gebaseerd op het eerste deel van de IJslandse Laxdæla saga, de saga van het dal van de Zalmrivier. We lezen het relaas van Olaf de Pauw die een reis naar naar zijn familie in Ierland ondernam nadat hij ontdekt had dat zijn moeder de dochter van de Ierse koning was. Olafs avonturen op zee en ook de ongelukkige landing op een vijandige kust zijn gedetailleerd beschreven. Het liep allemaal goed af en de Ierse koning erkende Olaf als zijn kleinzoon. Na een avontuurlijk seizoen in Ierland keerde Olaf terug naar IJsland waar hij zich definitief in het Laxdal vestigde en met Thorgerd huwde. Zij kregen een zoon Kjartan die genoemd was naar zijn Ierse overgrootvader Muirchertach, een naam die verbasterd was tot Myrkjartan. |
 |
|
Dokkum. Bonifatius en Bonifatiuskapel essay in: Utrecht 2016
uitgever: Thoth |
In Dokkum staat een beeld dat ter nagedachtenis aan Bonifatius werd opgericht, maar het is evengoed te beschouwen als een monument ter herinnering aan het verzet van de heidense bevolking tegen het oprukkende christendom. Wie het beeld in Dokkum goed in zich opneemt, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat het afwerende gebaar eerder tegen heidenen in het algemeen dan specifiek tegen de aanvallers van Bonifatius gericht is. We zouden het eveneens kunnen opvatten als een zinnebeeld van de kerk die zich tegen het heidendom keerde. Het is daarmee ook te beschouwen als een monument voor de strijd tegen de oprukkende onvrijheid van godsdienst. |
 |
|
De eerste Gouden Eeuw. Handel en scheepvaart in de vroege middeleeuwen Utrecht 2016 uitgever: |
De bewoners van de Lage Landen staan bekend om hun handelsgeest. Handel en scheepvaart vormen dan ook een onverbrekelijk deel van ons erfgoed. In de Gouden Eeuw bevoeren onze handelsschepen de wereldzeeën, maar het was niet voor het eerst dat onze gewesten een vooraanstaande plaats in het handelsverkeer innamen. Want de bewoners van onze kuststreken trokken er al in de vroege middeleeuwen op uit om in den vreemde handel te drijven. Van de zevende tot ver in de negende eeuw onderhielden zij een geolied handelsnetwerk in het hele Noord- en Oostzeegebied dat de economie in het noordelijk deel van Europa op een ongekende wijze deed opbloeien. We kunnen deze periode dan ook met recht als de eerste Gouden Eeuw bestempelen. We volgen de gang van zaken van het handelsverkeer en proberen die met contemporaine teksten te staven, ook al is dat niet eenvoudig. Want de schriftelijke bronnen die ons zijn overgeleverd, gaan voornamelijk over het formele deel van de handel, over tolheffing of marktrechten. De kennis daarvan hebben we vooral te danken aan officiële stukken. Daardoor is het lastig om wat over de dagelijkse gang van zaken terug te vinden en details te achterhalen van het reilen en zeilen van de kooplieden op wie de vroegmiddeleeuwse handel dreef. |
 |
|
De Franken in België en Nederland. Heersers in de vroege middeleeuwen Utrecht 2016 uitgever: |
In de vroege middeleeuwen vochten koningen en krijgsheren van Germaanse stammen de ene dynastieke twist na de andere uit. Toch is het onterecht dit een ‘duistere tijd’ te noemen. Eerder was het een periode van grote verandering waarin zich een nieuw elan aftekende: een tijdperk van staatsvorming waarin onze streken een belangrijke rol speelden. De Lage Landen maakten deel uit van het Frankische rijk. Het gebied van het huidige België en Nederland was de kraamkamer van het imperium dat de grootste soevereine entiteit in West-Europa sinds de Romeinen zou worden. De belangrijkste van hen worden in een reeks van zestien historische schetsen geportretteerd, voornamelijk gezien vanuit het perspectief van de Lage Landen. We volgen hun lotgevallen en brengen zo de sociaal-politieke geschiedenis van hun tijdperk in kaart. Ieder van hen wordt voor het voetlicht gebracht in een eigen afzonderlijk hoofdstuk dat als een kleine, min of meer op zichzelf staande biografie gelezen kan worden. Tegelijk vormen de hoofdstukken samen een doorlopende geschiedenis van de Franken en hun optreden in onze streken. |
 |
|
Een zeldzame gouden Vikingring uit Wijk bij Duurstede Westerheem 65-4 (2016), 196-201 |
In het najaar van 2012 vond een detectorzoeker in de uiterwaarden van de Lek in de buurt van Wijk bij Duurstede een bijzondere gouden vingerring die meteen als ‘Vikingring’ aangemeld werd. Meerdere keren is op dezelfde plaats gezocht, maar op een enkele fibula na werd verder niets meer ontdekt. Er is dus sprake van een losse vondst. Het gouden sieraad zat in een zanderige bodem op een diepte van ongeveer twintig tot dertig centimeter. |
 |
|
Wijk bij Duurstede en de hof van Deutz De stadsrechten van Rhenen, Wijk bij Duurstede en Vianen Wijk bij Duurstede 2016 |
In het jaar 1300 kreeg Wijk bij Duurstede stadsrechten van Gijsbrecht II van Abcoude. In de aanloop naar de stichting van de stad hebben de domeingoederen die de abdij van Deutz vanaf de vroege elfde eeuw in Wijk in bezit had een belangrijke rol gespeeld.
De domeinhof van de abdij van Deutz vormde indirect de basis voor de stichting van de stad Wijk in 1300. Daarbij speelde de meier van het
domein een belangrijke, zo niet beslissende rol. Hij wist een vooraanstaande positie te verwerven ten koste van de ver verwijderde abdij
die langzamerhand weinig meer in te brengen had. Van beheerder van het domein ontwikkelde de meier, in casu de heer van Abcoude, zich tot
gerechtsheer van de nieuw gestichte stad. De begrenzingen van de nieuwe stichting lijken, behalve door bezitsverhoudingen, vooral door oude
restgeulen van de Kromme Rijn te zijn bepaald. Die vormden een ‘eiland’ dat deel uitmaakte van het Wijkse bezit van Deutz waarop de stad
Wijk bij Duurstede werd gebouwd, beschermd door de al bestaande Rijn/Lekdijk. Daardoor ontstond de stad heel uitzonderlijk op een lage
plek en niet als een voortzetting van de al bestaande hooggelegen prestedelijke kern bij de Steenstraat. |
 |
|
Bonifatius in Dorestad De evangeliebrenger van
Utrecht 2016 |
Bonifatius was een Angelsaksische missionaris en kerkhervormer die de geschiedenis is ingegaan als één van de grondleggers van de christelijke kerk in Noordwest-Europa. Bovendien smeedde hij een hechte band tussen de toenmalige wereldlijke machthebbers en de Heilige Stoel in Rome. Als missionaris heeft hij in het bijzonder een belangrijke rol gespeeld bij de kerstening van grote delen van het huidige Duitsland waar nog altijd een levendige interesse voor hem bestaat. Daarom wordt hij ook wel de apostel van Duitsland genoemd. In Nederland is daarentegen maar beperkte belangstelling voor Bonifatius. Wat dat betreft is het tekenend dat niet hij, maar Willibrord, in de Nederlandse geschiedeniscanon is opgenomen. Wel weten velen dat Bonifatius bij Dokkum vermoord is en daarmee de eerste martelaar in onze streken werd. Toch is dat maar een schraal gegeven in vergelijking met zijn activiteiten in andere delen van ons land die ontegenzeglijk een onuitwisbaar stempel op onze geschiedenis hebben gedrukt. Speciaal in het Midden-Nederlandse rivierengebied heeft hij een bijzondere rol gespeeld. Daarom wordt Bonifatius in dit boek aan de hand van schriftelijke bronnen op zijn levenspad gevolgd om een algemeen beeld te krijgen. Voor de historische achtergrond kijken we naar de Franken en de Friezen, naar Willibrord en anderen met wie hij in de eerste helft van de achtste eeuw te maken had. Vervolgens wordt op Dorestad en Utrecht ingezoomd. We beschouwen welke gevolgen zijn werkzaamheden voor de geschiedenis van deze plaatsen hebben gehad. Naast dit historische raamwerk laten vertegenwoordigers van verschillende kerkelijke disciplines en richtingen in zeven essays vanuit hun eigen visie hun licht schijnen op de levensbeschouwelijke betekenis van Bonifatius. |
 |
|
De Romeinen Langs de limes
Utrecht 2016 |
Ruim tweeduizend jaar geleden kregen onze streken, het huidige Nederland en België, met de Romeinen te maken. Halverwege de eerste eeuw voor onze jaartelling onderwierp Julius Caesar het gebied dat hij Gallië noemde en waarvan hij de Rijn als de noordoostelijke begrenzing beschouwde. Toch zou het nog enkele decennia duren voordat er onder keizer Augustus op grote schaal Romeinse troepen naar ons land kwamen en Rome ook werkelijk gezag bij ons ging uitoefenen. De Romeinen, wie waren zij eigenlijk? Waar kwamen zij vandaan en wat kwamen zij bij ons doen? Op dergelijke vragen geeft dit boek een antwoord. Daarbij is speciaal aandacht voor de activiteiten van de Romeinen in ons eigen gebied en hun contacten met de lokale bevolking. Wie waren de Bataven, Cananefaten, Friezen en andere volken die rond het begin van de jaartelling in ons land woonden? Hoe reageerden zij op de komst van de Romeinse legermacht die uit het zuiden oprukte? Lees over Ambiorix en Julius Civilis, onze eerste nationale helden, en Gannascus, onze eerste piraat, eeuwen voor Piet Hein. En wie kent Brinno, Claudius Labeo, Verritus en Malorix? Het zijn allemaal ‘landgenoten’ die tijdens de Romeinse overheersing een rol in onze geschiedenis hebben gespeeld. Ten slotte zoomt dit boek in op de limes, de Romeinse rijksgrens die in ons land langs de Rijn liep. De gordel van militaire versterkingen die de Romeinen vanaf de eerste eeuw langs de limes bouwden, is als geheel een van de grootste infrastructurele werken die er ooit bij ons gerealiseerd zijn. Recente opgravingen hebben daar veel van blootgelegd, waardoor de belangstelling voor de limes de laatste tijd is aangewakkerd. |
 |
|
Luit van der Tuuk De datering van sleutels uit Dorestad Detector Magazine 143 |
In de collectie van Museum Dorestad bevinden zich ongeveer vijftig sleutels waarvan er 22 in de vroege middeleeuwen te dateren zijn. Wanneer we deze vroegmiddeleeuwse exemplaren onder de loep nemen, dan blijkt dat er iets merkwaardigs mee aan de hand is. Al deze sleutels zijn in de bodem van Wijk bij Duurstede gevonden op de plaats waar vanaf de zevende tot aan het einde van de negende eeuw Dorestad bloeide, maar dateren van na de bloeitijd van deze handelsplaats. |
 |
|
Luit van der Tuuk
Archeologica Naerdincklant 3 |
Over de vroege middeleeuwen van het Gooi is in het verleden meermaals gepubliceerd. Toch zijn er maar twee overzichtspublicaties verschenen. Sindsdien zijn er veel archeologische vondsten bijgekomen, vooral door metaaldetectie onderzoek. Ook hebben er enkele archeologische onderzoeken plaatsgevonden. In dit overzichtsartikel staat het Gooi en de iets wijdere omgeving centraal. Het onderzoeksgebied omvat de Gooise heuvelrug tussen ’s-Graveland en de Eem plus enkele naastgelegen plaatsen zoals Baarn en Maartensdijk. In het historisch kader komt waar nodig ook de Vechtstreek en enkele andere plaatsen aan bod. In het artikel leggen we vooral de nadruk op wat bekend is uit historische bronnen, plaatsnaamkunde en archeologische vondsten. De combinatie van deze disciplines leidt tot enkele interessante bevindingen die in dit artikel worden beschreven. |
 |
|
Vikingen Noormannen in de Utrecht 2015
Meer
over dit boek is te |
Na de succesvolle ontvangst van mijn boek Noormannen in de Lage Landen bestond er na zeven jaar behoefte aan een vernieuwde uitgave. Natuurlijk moet die inhoudelijk up-to-date zijn, maar er zijn meer veranderingen doorgevoerd. Afgezien van tal van aanpassingen en uitbreidingen in de tekst, zijn er extra inzetten toegevoegd om verschillende onderwerpen afzonderlijk te belichten. Bovendien is de tekst van noten voorzien en is de literatuuropgave aangepast en geactualiseerd. Wat bleef is de rode draad, de belangrijke rol die de Noormannen in het bijzonder op politiek gebied in onze contreien hebben gespeeld. Ook in deze uitgave wordt het eenzijdige beeld van de plunderende woeste rovers genuanceerd. Wie waren de Noormannen en waar kwamen zij vandaan? Waarom zeilden zij naar verre kusten en wat kwamen zij bij ons doen? Hoe handelden zij in onze streken en hoe reageerde de lokale bevolking op hen? De lange reeks van plunderingen in de Lage Landen wekt de indruk algehele misère. Toch is het gangbare beeld van een door de voortdurende invallen verwoest land onjuist en moet op zijn minst genuanceerd worden. Het aantal strooptochten van de Noormannen in onze streken was gering, zeker als we die tegen de vele rooftochten afzetten die de Frankische legers in dezelfde periode hebben ondernomen. Frankische soldaten gingen net zo te keer als Noormannen, of erger, maar daarover doen de schriftelijke bronnen meestal het zwijgen. Het optreden van de Noormannen zorgde juist voor een economische impuls, geld en goederen kwamen in circulatie, nieuwe markten werden aangeboord. Door deze dynamiek floreerden handelscentra. Een bloei waar vooral onze streken van profiteerden. |
 |
|
Hoe Fries was Dorestad? Detector Magazine 142 |
In de zesde eeuw lag het fort Duristate nog op, laten we zeggen, neutraal terrein. Zowel de Frankische als de Friese machthebbers toonden er weinig belangstelling voor. Handelaren konden hier, op eigen initiatief en hooguit door de lokale elite gecontroleerd, hun handelswaar uitwisselen. Maar nadat de Franken deze strandhandel, die snel in belang toenam, aan het begin van de zevende eeuw gingen domineren, had de plaats de aandacht van de Friezen getrokken. Net zoals de Franken dat deden, wilden Friese aanvoerders aanspraken doen gelden op het strategisch gelegen Dorestad en zo de handel en daarmee de goederenstroom beheersen. |
 |
|
Machtsstrijd en regionalisering in de vroege tiende eeuw Karolingers en Ottonen
Breda 2014 |
Het succes van het Frankische Rijk wisselde met de kracht en het prestige van zijn gebieders. Dat succes kunnen we vooral afmeten aan de invloed die ze in de randgebieden van hun territoir uitoefenden. In de vroege tiende eeuw speelden plaatselijke machthebbers in Vlaanderen en West-Frisia een prominente rol bij de ondermijning van het centrale gezag dat toch al door interne machtsstrijd verzwakt was. Aan het einde van de negende eeuw bleef de Vlaamse graaf Boudewijn I de West-Frankische koning nog trouw, maar zijn opvolgers wisten het met succes op te nemen tegen de koningen van hun tijd. West-Frisia vormde een al even onbereikbaar kustgebied van het zwakke Lotharingen. Daardoor konden ook de West-Friese graven een vrijwel onafhankelijke koers varen. Het waren deze Vlaamse en West-Friese graven met landsheerlijke pretenties waar late Karolingische koningen, zoals Karel ‘de Eenvoudige’, terdege rekening mee moesten houden. |
 |
|
De Vikingtijd Op zoek naar de Noormannen
Utrecht 2014 |
In de tijd van Karel de Grote kregen onze kusten met Noormannen te maken. Deze 'mannen uit het noorden' staan vooral bekend als avonturiers, vrijbuiters die de zeeën afschuimden. Meestal worden zij afgeschilderd als plunderende woestelingen die voor niets of niemand ontzag hadden, als Vikingen, piraten uit Scandinavië die plunderend rondtrokken. Dat beeld moet genuanceerd worden, want de meeste Noormannen waren vredige boeren die zelden of nooit hun eigen streek verlieten. Juist degenen die wel vertrokken, kwamen nogal eens met onze kusten in aanraking. Dat deden ze vooral om er handel te drijven. In het verlengde van die handel lag soms roof, want onder hen waren ook gelukzoekers, ruwe kerels die op zoek gingen naar buit en roem. Daarnaast vormden degenen die door politieke druk hun vaderland moesten verlaten een stroom van Noormannen naar onze streken. Deense edellieden met hun aanhang van avonturiers en outlaws zouden in de negende eeuw bij ons decennialang grip op het politieke krachtenveld houden en er overwegend de dienst uitmaken. Zij waren echter niet de eerste Noormannen die naar ons gebied kwamen, want er waren vanouds nauwe contacten met de noordelijke wereld. De bewoners van onze kusten hadden intensieve handelsrelaties met de Noormannen die met hun schepen naar ons kwamen. Een enkeling vestigde zich hier en bouwde een bestaan op te midden van de plaatselijke bevolking. |
 |
|
Gehelmde vrouwen op de trans Beter dan fictie
Utrecht 2014 |
Duizend jaar geleden verdedigde Adela van Hamaland haar burcht tegen een vijandige overmacht. Dapper verweerde zij zich, slechts bijgestaan door een minimale bezetting van voornamelijk huispersoneel. Om haar tegenstanders te misleiden, liet zij alle beschikbare krachten op de omwalling wachtlopen. Er paradeerden zelfs vrouwen met helmen op hun hoofd om de spiedende belegeraars om de tuin te leiden. De belegering was de slotakte van een politiek drama waarover zij zelf tot het laatst toe de regie voerde, de ontknoping van een machtsspel dat Adela gedreven had gespeeld. |
 |
|
Luit van der Tuuk en Anton Cruysheer Madelinus in Maartensdijk St. Maerten, Historische Vereniging
Maartensdijk, |
Beschrijving van een opmerkelijke vondst van een Madelinusmunt uit de zevende eeuw, gevonden in Maartensdijk. Deze gouden munt is een unieke variant. Op de voorzijde staat niet de plaatsnaam, maar een herhaling van het verbasterde MADELINVS M van de keerzijde. |
 |
|
Anton Cruysheer en Luit van der Tuuk Gouden Vikingring uit de gemeente Huizen De Ratel, |
In november 2013 deed detectorzoeker Mark Eybers uit Bussum een zeldzame vondst. Op een akker aan de Oud-Bussumerweg in de gemeente Huizen vond hij een fragment van een gouden, zogenaamde Vikingring uit de vroege middeleeuwen. In Nederland is eenmaal eerder een vergelijkbaar exemplaar gevonden met soortgelijke versiering: in Dorestad (Wijk bij Duurstede). Net als het exemplaar uit Huizen is deze versierd met verspringende driehoekjes en kleine rondjes langs de randen. |
 |
|
Anton Cruysheer en Luit van der Tuuk Vroegmiddeleeuwse vondsten uit Laren Kwartaalbericht Historische Kring Laren 127
(2014) |
In 2013 deed detectorzoeker Mark Eybers uit Bussum twee zeldzame vondsten. Op een akker tussen de snelweg A1 en de Engweg vond hij een Merovingische fibula van het type 'Domburg'. De tweede vondst betreft een Karolingische sleutel uit circa 800-1000. Beide vondsten zijn niet eerder gedaan in het Gooi. |
 |
|
Luit van der Tuuk en Roel Lauwerier Een benen drietand uit Wijk bij Duurstede Westerheem 63-1 (2014), 2-7 |
In middeleeuwse nederzettingen worden met enige regelmaat raadselachtige benen voorwerpen aangetroffen. Ze zijn mysterieus, omdat de toepassing ervan onbekend is. Bij gebrek aan een duidelijke functie worden ze naar het meest opvallende kenmerk 'drietanden' genoemd. Tot voor kort was er, ondanks uitgebreide opgravingen in en rond Wijk bij Duurstede, geen enkele drietand uit Dorestad bekend. Dat is niet zo vreemd, want deze objecten zijn voornamelijk aangetroffen in prestedelijke nederzettingen die pas opkwamen in een periode waarin het handelsknooppunt Dorestad van de kaart was verdwenen. Toch is er bij herregistratie van de collectie in Museum Dorestad een drietand uit de bodem van Wijk bij Duurstede opgedoken. Kwamen deze dan toch al eerder voor? |
 |
|
Luit van der Tuuk en Anton Cruysheer De Utrechtse Vecht: levensader in de vroege middeleeuwen Jaarboekje Niftarlake 2013, 102-151 |
De geschiedenis van de Vechtstreek wordt vooral gedomineerd door het tijdperk van de historische buitenplaatsen, waarvan er nog altijd enkele langs de Vecht liggen te pronken en waaraan deze rivier haar bekendheid geniet. Over de oudere geschiedenis van de Utrechtse Vechtstreek is in het verleden maar weinig gepubliceerd. Enkele archeologische artikelen over vondstinventarisaties van de ijzertijd en Romeinse tijd, alsook enkele geologische artikelen hebben pas recentelijk het daglicht gezien. Ook zijn er slechts mondjesmaat bijdragen geschreven over de vroege middeleeuwen die nagenoeg onbekend zijn bij zowel bewoners, bezoekers als (gemeentelijk) bestuurders. Dit terwijl de Vecht in dit tijdperk juist een interessant decor vormde voor belangrijke ontwikkelingen – zoals de kerstening, de handelsvaart en (militaire) spanningen en troepenbewegingen. |
 |
|
De Friezen De vroegste Utrecht 2013 uitgever: |
In dit boek wordt de ontwikkeling van de Friezen vanaf het begin van onze jaartelling tot het einde van de negende eeuw beschreven. Negen eeuwen waarin geen ononderbroken ontwikkeling is geweest. Ook komt naar voren dat het Friese gewest geen politieke eenheid vormde. Verre van dat zelfs. Het was een verbrokkeld gebied dat alleen door buitenstaanders, door Romeinen en Franken, als een eenheid werd gezien. De enige constante in de Friese geschiedenis is de buitengewone, natuurlijke gesteldheid: de nabijheid van het water, van de zee, getijdengeulen, rivieren en moerassen. We mogen de Friezen daarom met recht als een 'volk van het water' bestempelen. De waterrijke omstandigheden in de zompige uithoek van Europa die ze bewoonden, waren allesbepalend voor de ontwikkeling van de Friese bevolking en leverden de voorwaarden voor de unieke Friese geschiedenis. Het vastlopen van Romeinse troepen, de trage Frankische opmars, het succes van de Friese handel, de moeizame ontwikkeling van het feodale stelsel en de grafelijke macht, het zijn allemaal verschijnselen die op dezelfde oorzaak terug te voeren zijn. Het Friese gebied lag ingeklemd tussen de zee en uitgestrekte veengebieden en werd door allerlei waterlopen doorsneden. Het lag daardoor geïsoleerd en was tegelijk gefragmenteerd in een reeks van afgezonderde gewesten. |
 |
|
De eerste Gouden Eeuw. Handel en scheepvaart in de vroege middeleeuwen Utrecht 2011 uitgever: Dit boek werd uitgegeven in nauwe samenwerking met het archeologische museum Van Bogaert-Wauters in Hamme (Oost-Vlaanderen) |
De bewoners van de Lage Landen staan bekend om hun handelsgeest. Handel en scheepvaart vormen dan ook een onverbrekelijk deel van ons erfgoed. In de Gouden Eeuw bevoeren onze handelsschepen de wereldzeeën, maar het was niet voor het eerst dat onze gewesten een vooraanstaande plaats in het handelsverkeer innamen. Want de bewoners van onze kuststreken trokken er al in de vroege middeleeuwen op uit om in den vreemde handel te drijven. Van de zevende tot ver in de negende eeuw onderhielden zij een geolied handelsnetwerk in het hele Noord- en Oostzeegebied dat de economie in het noordelijk deel van Europa op een ongekende wijze deed opbloeien. We kunnen deze periode dan ook met recht als de eerste Gouden Eeuw bestempelen. We volgen de gang van zaken van het handelsverkeer en proberen die met contemporaine teksten te staven, ook al is dat niet eenvoudig. Want de schriftelijke bronnen die ons zijn overgeleverd, gaan voornamelijk over het formele deel van de handel, over tolheffing of marktrechten. De kennis daarvan hebben we vooral te danken aan officiële stukken. Daardoor is het lastig om wat over de dagelijkse gang van zaken terug te vinden en details te achterhalen van het reilen en zeilen van de kooplieden op wie de vroegmiddeleeuwse handel dreef. De schaarse geschriften die daar nog wat over te melden hebben, werden meestal door geestelijken vervaardigd die niets met handelaren ophadden. Ze fulmineerden tegen de commercie, hoewel ze die ironisch genoeg zelf met hun grootgrondbezit aangezwengeld hadden. |
 |
|
Noormannen in het rivierengebied. De handelsplaatsen Dorestad en Tiel in vuur en vlam Kampen 2009 uitgever: |
De Noormannen begonnen hun plunderingen in het Midden-Nederlandse rivierengebied met een grootscheepse aanval in 834 op Dorestad. De fameuze handelsplaats werd 'op uiterst onmenselijke wijze' verwoest, de bewoners werden gedood of in gevangenschap weggevoerd. Sindsdien was het rivierenland herhaaldelijk het toneel van hun strooptochten. Pas aan het begin van de elfde eeuw kwam er na een tweetal rooftochten een einde aan een lange periode waarin onze streken met de Noormannen te maken hadden. Tijdens die laatste expedities door het rivierengebied werd de handelsplaats Tiel geplunderd en platgebrand. Hun allerlaatste tocht ondernamen de Noormannen in 1009 - dit jaar dus precies 1000 jaar geleden. Deze markante gebeurtenis in onze geschiedenis is de aanleiding voor deze uitgave waarin beide handelscentra Dorestad en Tiel centraal staan. Meer over dit boek is te vinden op deze pagina |
 |
|
Koningen en krijgsheren. De Franken in de Lage Landen Kampen 2009 uitgever: |
De rol van de Franken in ons land is onderbelicht. In de geschiedenis worden de vijf eeuwen tussen het Romeinse verleden en de 'romantische' Middeleeuwen met zijn ridders en jonkvrouwen, ten onrechte overgeslagen. De vroegmiddeleeuwse wereld was anders dan de periode er na die hoofse minstrelen bezongen. In de vroege Middeleeuwen vochten koningen en krijgsheren van Germaanse stammen de ene dynastieke twist na de andere uit. Toch is het onterecht dit een 'duistere tijd' te noemen. Eerder was het een periode van grote verandering waarin zich een nieuw elan aftekende: een tijdperk van staatsvorming waarin onze streken een belangrijke rol speelden. De Lage Landen maakten deel uit van het Frankische rijk. Het gebied van het huidige België en Nederland was de kraamkamer van het imperium dat de grootste soevereine entiteit in West-Europa sinds de Romeinen zou worden. Een kleurrijke stoet van Frankische heersers trekt aan ons voorbij in een parade van opmerkelijke mannen, onophoudelijk in de weer met het vergaren en vervolgens handhaven van macht. |
|
|
Noormannen in de Lage Landen. Handelaren, huurlingen en heersers Kampen/Leuven 2008 uitgevers: |
Aan het begin van de negende eeuw voltooide Karel de Grote de verovering van Saksen. Daarmee werden het Frankische rijk en Denemarken buurlanden. De Deense koning kende de reputatie van de naar expansie dorstende Frankische keizer maar al te goed. De spanning, die in de daarop volgende jaren werd opgebouwd, kwam in 808, nu precies 1200 jaar geleden, tot een uitbarsting. De oorlog, die toen uitbrak, was het begin van een lange reeks van vijandelijkheden tussen de Noormannen en het Frankische rijk. Daarbij speelden de Lage Landen vanwege hun ligging en de houding van de bevolking een belangrijke rol. In navolging van middeleeuwse monniken, zien we de Noormannen vaak nog steeds als duivelse plunderaars uit het noorden. Maar om de bonte stoet van kooplieden, ballingen en allerhande avonturiers zo af te schilderen, is te simpel. In dit boek wordt het eenzijdige beeld van plunderende heidenen genuanceerd. Er wordt een levendig beeld van deze even roerige als onderbelichte periode uit onze geschiedenis gegeven. De samenleving van de bewoners van de Lage Landen en van de Noormannen; het politieke krachtenveld van de omliggende landen; de expansiedrift van de Noormannen wordt geschetst.
|
 |
|
Deense heersers en de Friese kogge in de vroege Middeleeuwen - Deel 2: De koggenorganisatie en de rol van de Deense heersers Spiegel der Zeilvaart Jg. 31-10 (dec. 2007) |
In het eerste deel probeerden we ons een voorstelling te maken van de Friese kogge in de vroege Middeleeuwen. Daarbij baseerden wij ons voornamelijk op vroege vondsten en afbeeldingen op munten, die waarschijnlijk door Friezen in de handelsplaats Haithabu zijn geslagen. Maar er is een grote tijdspanne tussen deze munten uit het begin van de negende eeuw en de opgegraven resten van koggen uit de twaalfde eeuw. In dit tweede deel gaan we op zoek naar het voorkomen van dit scheepstype in de geschreven bronnen, die de tussenliggende periode kunnen overbruggen. Daarbij brengen we de koggen in verband met een militaire scheepsdienst, de koggenorganisatie, die naar deze vaartuigen genoemd is. En we bezien de rol van Deense heersers bij de introductie van deze scheepsdienst in de Friese kustlanden. de illustraties zijn van Arne Zuidhoek Een ingekorte versie van dit artikel is te vinden op deze pagina |
 |
|
Deense heersers en de Friese kogge in de vroege Middeleeuwen - Deel 1: De vroegmiddeleeuwse kogge Spiegel der Zeilvaart Jg. 31-9 (nov. 2007) |
De kogge was in de hoge Middeleeuwen naast de hulk een populair vrachtschip in de Friese kustlanden. Hoewel er wel aanwijzingen zijn van voorlopers van beide scheepstypen, zijn er alleen van de hulk mogelijke voorgangers gevonden. Vóór de twaalfde eeuw ontbreken tot op heden archeologische vondsten. Op zoek naar de vroegmiddeleeuwse wortels van dit scheepstype volgen we het spoor van de Friese koopvaarders met hun koggen naar Scandinavië. Daarbij proberen we ons een beeld te vormen van de vroegmiddeleeuwse kogge. de illustraties zijn van Arne Zuidhoek Een
ingekorte versie van dit artikel |
 |
|
Deense kapers op de kust: Walcheren in de negende eeuw Nehalennia 151 voorjaar 2006 |
In de negende eeuw werden de kusten van de Noordzee geteisterd door Deense piraten. Hoewel middeleeuwse kroniekschrijvers begrijpelijkerwijs meer interesse toonden in hun doelen dan in de herkomst van deze plunderaars is er over dat laatste wel iets te zeggen. Want als we de verschillende raids in het Noordzeegebied in de periode tussen 834 en 864 - de periode van de grootste transmariene piratenactiviteit - in kaart brengen dan valt de centrale positie van Walcheren direct op. Is het mogelijk dat zich in de negende eeuw gedurende enige decennia een Deens piratennest op Walcheren heeft kunnen handhaven? Een ingekorte versie van dit artikel is te vinden op deze pagina. |
  |
